آپنه خواب مرکزی چیست؟ علل، علائم و درمان آن

آپنه خواب مرکزی (Central Sleep Apnea – CSA) یکی از اختلالات خواب جدی است که در آن مغز، به درستی سیگنال‌های لازم برای تنفس را به عضلات ارسال نمی‌کند.

برخلاف آپنه انسدادی خواب (OSA) که به دلیل انسداد در مسیر تنفسی رخ می‌دهد، در آپنه خواب مرکزی، مشکل ناشی از نارسایی در عملکرد سیستم عصبی مرکزی است. این وضعیت باعث توقف‌های مکرر در تنفس حین خواب شده و منجر به بیدار شدن‌های مکرر و خستگی روزانه می‌شود.

در این مقاله، به بررسی علل، علائم، عوامل خطر و روش‌های تشخیص و درمان این اختلال پرداخته‌ایم. اگر همیشه احساس خستگی دارید یا اطرافیان‌تان متوجه توقف‌های تنفسی شما در خواب شده‌اند، این مطلب را از دست ندهید!

آپنه خواب مرکزی چیست؟

در حالت عادی، مغز و قلب با همکاری یکدیگر میزان هوای موردنیاز ریه‌ها را تنظیم می‌کنند. اما در آپنه خواب مرکزی، این ارتباط مختل شده و تنفس به صورت دوره‌ای متوقف می‌شود. این توقف ممکن است چندین ثانیه تا یک دقیقه طول بکشد و در طول شب چندین بار تکرار شود. برخلاف آپنه انسدادی که در آن راه‌های هوایی مسدود می‌شوند، در این نوع آپنه، مسیر تنفس باز است اما هیچ تلاشی برای نفس کشیدن انجام نمی‌شود.

تفاوت آپنه خواب مرکزی و آپنه انسدادی خواب

آپنه خواب مرکزی چند نوع دارد؟

پاسخ کوتاه: پنج نوع اصلی
پاسخ بلند: خب، اینجا پای مغز، قلب، ارتفاعات بالا، داروها و البته کمی هم “اتفاقات عجیب‌وغریب” در میان است! 😵 در ادامه، هرکدام از این انواع را زیر ذره‌بین می‌بریم و بررسی می‌کنیم که چه کسانی در معرض آن هستند و چه علائمی دارند. 🚀

1️⃣ آپنه خواب مرکزی اولیه (Idiopathic CSA) – وقتی دلیل مشخصی وجود ندارد! 🤷‍♂️

این نوع از آپنه، همان نسخه‌ی مرموز این اختلال است! هیچ دلیل مشخصی برای آن وجود ندارد و پزشکان هنوز در حال تحقیق روی آن هستند. اما چیزی که می‌دانیم این است که:

✅ در افراد مسن‌تر (به‌خصوص بالای ۶۰ سال) بیشتر دیده می‌شود.
✅ مغز گاهی اوقات یادش می‌رود که به بدن بگوید نفس بکشد! 🧠🚫💨
✅ در طول خواب، تنفس فرد به‌طور ناگهانی قطع شده و دوباره از سر گرفته می‌شود.
✅ ممکن است این افراد هیچ مشکل قلبی یا کلیوی نداشته باشند، اما همچنان از این اختلال رنج ببرند.

💡 نکته جالب: بسیاری از افراد مبتلا به این نوع از آپنه، تا زمانی که شریک زندگی‌شان متوجه توقف‌های تنفسی آن‌ها نشود، از مشکل خود باخبر نمی‌شوند!

2️⃣ آپنه خواب با الگوی تنفسی شین-استوکس (Cheyne-Stokes Breathing – CSB) – بالا و پایین رفتن‌های ریتمیک 😵⬆️⬇️

تصور کنید که نفس کشیدن‌تان شبیه به یک موج باشد: گاهی شدت آن زیاد می‌شود، بعد آرام آرام کاهش پیدا می‌کند و ناگهان برای چند ثانیه متوقف می‌شود… دوباره این چرخه تکرار می‌شود! 🌊

این نوع آپنه خواب معمولاً در افرادی دیده می‌شود که به مشکلات جدی قلبی یا مغزی مبتلا هستند:

💔 در ۲۵ تا ۴۰٪ از بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب (CHF) مشاهده می‌شود.
🧠 در ۱۰٪ از بیماران سکته مغزی دیده می‌شود.
💀 در بیماران دارای نارسایی کلیوی احتمال بروز آن زیاد است.

📌 ویژگی خاص این نوع آپنه خواب:
در این حالت، بدن در تلاش است که کمبود اکسیژن را جبران کند، اما این تلاش به شکل یک “رقص ناهماهنگ تنفسی” انجام می‌شود.

3️⃣ آپنه خواب مرکزی ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای – وقتی مشکل از قلب، کلیه یا مغز است! 🏥

گاهی آپنه خواب مرکزی ناشی از یک بیماری دیگر است. در این موارد، معمولاً شاهد الگوی تنفسی “شین-استوکس” نیستیم، اما همچنان نفس کشیدن فرد در خواب دچار اختلال می‌شود.

✅ در بیماران مبتلا به مشکلات جدی قلبی و کلیوی دیده می‌شود.
✅ آسیب‌های مغزی (مانند ضربه‌های مغزی یا تومورها) نیز می‌توانند مغز را از ارسال صحیح سیگنال‌های تنفسی بازدارند.
✅ در برخی از افراد مبتلا به بیماری‌های نورولوژیک مانند پارکینسون نیز مشاهده شده است.

💡 نکته: در این نوع از آپنه، بر خلاف شین-استوکس، فرد ممکن است دوره‌های کاملاً نامنظمی از قطع تنفس داشته باشد.

4️⃣ آپنه خواب ناشی از ارتفاع بالا – مشکل اکسیژن در قله‌ها! 🏔️

تا حالا شده در کوهستان‌های بلند احساس کنید نفس کشیدن سخت‌تر شده؟ این دقیقاً همان چیزی است که در این نوع آپنه اتفاق می‌افتد!

✅ در ارتفاعات بالاتر از ۴۵۰۰ متر (۱۵۰۰۰ فوت) سطح اکسیژن کمتر است.
✅ بدن برای جبران این کمبود، الگوی تنفسی نامنظمی را ایجاد می‌کند که شباهت زیادی به شین-استوکس دارد.
✅ معمولا در طول چند روز، بدن خود را با شرایط جدید تطبیق می‌دهد و این مشکل برطرف می‌شود.

🔴 خبر خوب: این نوع آپنه خواب معمولاً موقتی است و پس از بازگشت به ارتفاع پایین‌تر، خودبه‌خود رفع می‌شود.

5️⃣ آپنه خواب ناشی از مصرف داروها و مواد مخدر – وقتی داروها مغز را خاموش می‌کنند! 💊🚫

داروهایی که سیستم عصبی مرکزی را سرکوب می‌کنند، می‌توانند باعث توقف تنفس در خواب شوند. این شامل:

❌ داروهای مخدر (مانند مورفین، اکسی‌کدون و متادون)
❌ داروهای آرام‌بخش قوی (مانند دیازپام و آلپرازولام)
❌ برخی از داروهای بیهوشی و ضدافسردگی‌ها

⚠️ خطرناک‌ترین حالت: در افرادی که دوز بالای داروهای مخدر مصرف می‌کنند، ممکن است تنفس در خواب به‌طور کامل متوقف شود.

👩‍⚕️ نکته: اگر آپنه خواب مرکزی دارید و در حال مصرف دارویی هستید که بر روی سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد، حتماً با پزشک مشورت کنید.

علائم آپنه خواب مرکزی – زنگ خطرهایی که نباید نادیده بگیرید! 🚨

حالا که انواع مختلف آپنه خواب مرکزی را شناختیم، بیایید ببینیم چگونه می‌توان تشخیص داد که فردی به این مشکل مبتلاست.

😴 مشکلات خواب:
✅ بیدار شدن‌های مکرر در شب
✅ سخت به خواب رفتن (بی‌خوابی)
✅ احساس خفگی یا تنگی نفس هنگام بیدار شدن

🌞 خواب‌آلودگی روزانه:
✅ احساس خستگی شدید حتی پس از خواب طولانی
✅ نداشتن تمرکز کافی در کار و فعالیت‌های روزمره

🚦 مشکلات مرتبط با تنفس:
✅ توقف تنفس در خواب (که معمولاً توسط شریک زندگی دیده می‌شود)
✅ عدم خروپف (برخلاف آپنه انسدادی که معمولاً با خروپف بلند همراه است)

💔 مشکلات مرتبط با بیماری‌های زمینه‌ای:
✅ فشار خون بالا
✅ نارسایی قلبی یا تغییرات در الگوی ضربان قلب

عوامل خطر آپنه خواب مرکزی

🔸 افزایش سن: بیشتر در افراد بالای 60 سال دیده می‌شود.
🔸 جنسیت: مردان بیشتر از زنان در معرض این اختلال هستند.
🔸 مشکلات قلبی و مغزی: مانند نارسایی قلبی، سکته مغزی، یا آسیب‌های مغزی.
🔸 مصرف داروهای خاص: داروهای افیونی مانند مورفین، اکسی‌کدون و متادون.
🔸 زندگی در ارتفاعات بالا: کاهش میزان اکسیژن می‌تواند باعث تشدید این مشکل شود.

تشخیص آپنه خواب مرکزی

تشخیص این بیماری به وسیله‌ی پزشک متخصص خواب و انجام تست خواب شبانه (پلی سومنوگرافی – PSG) صورت می‌گیرد.

✅ تست‌های مورد استفاده برای تشخیص:

• پلی سومنوگرافی (PSG): اندازه‌گیری تنفس، سطح اکسیژن، فعالیت مغزی و حرکات بدن در خواب.
• اکسی‌متری شبانه: بررسی سطح اکسیژن در خون در طول شب.
• آزمایش‌های قلبی و مغزی: در صورتی که مشکل زمینه‌ای مشکوک باشد.

درمان آپنه خواب مرکزی

🎯 درمان آپنه خواب مرکزی بسته به علت ایجاد آن متفاوت است و شامل روش‌های غیرتهاجمی و پزشکی می‌شود:

1. دستگاه‌های کمک تنفسی

🌀 CPAP (Continuous Positive Airway Pressure)

• ماسکی که فشار مثبت هوا را وارد می‌کند و از توقف تنفس جلوگیری می‌کند.

🌀 BPAP (Bilevel Positive Airway Pressure)

• فشار تنفسی را در هنگام دم و بازدم تنظیم می‌کند. برای بیمارانی که به CPAP پاسخ نمی‌دهند، مناسب است.

🌀 ASV (Adaptive Servo-Ventilation)

• پیشرفته‌ترین دستگاه درمانی که به‌صورت خودکار الگوی تنفسی را اصلاح می‌کند.

2. درمان بیماری‌های زمینه‌ای

✔️ کنترل نارسایی قلبی با داروهای مناسب
✔️ مدیریت فشار خون و دیابت
✔️ توانبخشی بعد از سکته مغزی

3. تغییر سبک زندگی

🥗 کاهش وزن و ورزش منظم
🚫 ترک سیگار و الکل
🏔️ اجتناب از ارتفاعات بالا

4. تغییر داروها

اگر آپنه ناشی از مصرف داروهای خاص باشد، پزشک ممکن است دوز آن را کاهش داده یا دارو را تغییر دهد.

5. درمان‌های دارویی (در موارد خاص)

برخی داروها مانند استازولامید یا تئوفیلین ممکن است در موارد خاص تجویز شوند

جمع‌بندی

آپنه خواب مرکزی، یک اختلال خطرناک اما قابل درمان است که در آن مغز سیگنال‌های لازم برای تنفس را به درستی ارسال نمی‌کند. علائم اصلی آن شامل توقف تنفس در خواب، خستگی روزانه و بیدار شدن‌های مکرر است.

💡 اگر احساس می‌کنید خواب شما کیفیت مطلوبی ندارد، حتماً به یک متخصص خواب مراجعه کنید. در کلینیک مغز و اعصاب و روان دکتر مصطفی امیری، با انجام تست خواب تخصصی می‌توانیم تشخیص دقیق داده و راهکار درمانی مناسب برای شما ارائه کنیم. 🔍💤