✍️ نوشته‌ای از دکتر مصطفی امیری، متخصص مغز و اعصاب و فلوشیپ اختلالات خواب
سلام به همه‌ی کنجکاوان دنیای خواب و بیداری! 🌙
اگه برات پیش اومده که نصف شب با صدای قدم‌های عجیب یه نفر توی خونه بپری از خواب، یا دیدی که یکی از عزیزانت توی تاریکی با چشم‌های باز داره راه می‌ره، اما انگار خوابیده… باید بگم که وارد دنیای مرموز و هیجان‌انگیز راه رفتن در خواب (Sleepwalking) شدی! 😴🚪
در این مقاله، با هم می‌ریم سراغ رازهای علمی، عجیب، و حتی کمی ترسناک درباره راه رفتن در خواب و علت آن. با زبانی ساده، جذاب و علمی، مثل یه کارآگاه خواب! 🕵️♂️
🧠 راه رفتن در خواب چیست؟
راه رفتن در خواب یا خوابگردی (Sleepwalking) نوعی اختلال خواب از گروه “پاراسومنیا”هاست؛ یعنی رفتارهای غیرعادی‌ای که در طول خواب یا بیداری ناقص اتفاق می‌افتن.
در این وضعیت:
فرد با اینکه به‌نظر بیداره، اما در واقع در خواب عمیق (non-REM stage 3) قرار داره.
حرکات پیچیده مثل بلند شدن، راه رفتن، باز کردن در، حرف زدن، حتی پختن غذا یا رانندگی ممکنه رخ بده! 😱
فرد معمولاً چیزی از اتفاقات اون شب یادش نمی‌مونه.
📍 علت راه رفتن در خواب چیست؟ | بررسی ۱۳ دلیل شایع
❗نکته: معمولاً راه رفتن در خواب نتیجه چند عامل توأمانه، نه فقط یک دلیل.
| شماره | علت | توضیح مختصر |
|---|---|---|
| 1️⃣ | ژنتیک | سابقه خانوادگی نقش بزرگی داره |
| 2️⃣ | کم‌خوابی یا بی‌خوابی مزمن | مغز دچار ناهماهنگی در مراحل خواب می‌شه |
| 3️⃣ | استرس و اضطراب زیاد | اختلال در مراحل خواب عمیق ایجاد می‌کنه |
| 4️⃣ | تب بالا (مخصوصاً در کودکان) | می‌تونه باعث بیداری ناقص از خواب عمیق بشه |
| 5️⃣ | آپنه انسدادی خواب | با قطعی نفس در خواب، مغز به حالت برانگیختگی می‌ره |
| 6️⃣ | مصرف الکل یا مواد مخدر | مراحل طبیعی خواب رو به هم می‌زنن |
| 7️⃣ | داروهای خاص (مثل داروهای خواب‌آور یا روان‌پزشکی) | ممکنه باعث بروز خوابگردی بشن |
| 8️⃣ | تغییرات ناگهانی محیط خواب | مثل سفر، خوابیدن در جای غریبه یا پرنور |
| 9️⃣ | صرع لوب فرونتال شبانه | نوعی صرع نادر که با خوابگردی اشتباه گرفته می‌شه |
| 🔟 | بیماری‌های روانی درمان‌نشده | مثل PTSD یا اختلالات خلقی شدید |
| 1️⃣1️⃣ | عادت به راه رفتن شبانه در کودکی | در برخی تا بزرگسالی ادامه می‌یابد |
| 1️⃣2️⃣ | خستگی مفرط جسمی | مغز نمی‌تونه به‌درستی مراحل خواب رو تفکیک کنه |
| 1️⃣3️⃣ | نوسانات هورمونی (مثلاً در نوجوانان) | باعث برهم‌ریختن ساختار خواب می‌شه |
👶 چه کسانی بیشتر دچار خوابگردی می‌شن؟ | از کوچولوها تا کارمندهای استرسی! 🌙🚶♂️
خوابگردی، برخلاف تصور بسیاری از مردم، فقط مخصوص بچه‌های بازیگوش و خیال‌پرداز نیست! بلکه یه اختلال خوابیه که می‌تونه از سنین کودکی تا میانسالی، حتی در سالمندان دیده بشه.
اما حالا دقیق‌تر بریم سراغ گروه‌هایی که بیشترین احتمال خوابگردی رو دارن، با دلایل علمی، داستان‌های واقعی و نکاتی برای مراقبت بیشتر 👇
👦 ۱. کودکان بین ۵ تا ۱۲ سال
🔍 آمارها می‌گن تا ۱۵٪ از بچه‌ها حداقل یک‌بار تجربه خوابگردی دارن.
این بچه‌ها معمولاً:
خواب عمیق‌تری نسبت به بزرگسالان دارن
هنوز مغزشون بین حالت خواب و بیداری به‌طور کامل تفکیک نشده
در دوران رشد سریعی هستن که مغز شب‌ها خیلی فعاله
ممکنه اضطراب مدرسه یا شب‌ادراری داشته باشن، که اینم خوابگردی رو تشدید می‌کنه
📍 مثال واقعی:
“آرین، ۷ ساله از شیراز، شب‌ها بلند می‌شد و می‌رفت سر یخچال دنبال خوراکی. مادرش فکر می‌کرد شیطنت می‌کنه، تا وقتی که یه بار جلوی در باز خونه وایساد، چشم باز ولی ذهن خاموش… حالا آرین هر شب قبل خواب قصه گوش می‌ده، زودتر می‌خوابه و خواب‌گردی‌اش قطع شده.”
🧑🎓 ۲. نوجوانان در دوران بلوغ
🔄 با طوفان هورمون‌ها، خواب‌های آشفته و استرس‌های درسی، بدن نوجوان‌ها آماده‌ی انواع اختلالات خوابه.
🔹 به‌خصوص اگه برنامه خواب نامنظم، مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا، یا مصرف بی‌رویه موبایل قبل خواب داشته باشن.
🎯 راهکار: خواب منظم، کاهش نور آبی گوشی، ورزش سبک عصرگاهی، و گفت‌وگو درباره اضطراب‌های مدرسه و ارتباطات.
🧑💼 ۳. بزرگسالانی با استرس شغلی بالا
😣 استرس‌های مداوم مثل ددلاین‌های کاری، جلسات سنگین، یا مشغله‌های خانوادگی باعث می‌شن مغز در خواب هم نتونه آروم بگیره.
🔺 در این حالت، مغز وارد حالت نیمه‌بیدار می‌شه و با فعال شدن نواحی حرکتی، فرد در خواب راه می‌افته!
📍 نمونه واقعی:
«رضا، حسابدار ۳۵ ساله از تهران»، بعد از پایان فصل مالیات، چند شب متوالی تو خواب سراغ لپ‌تاپش می‌رفت. با تمرین ریلکسیشن شبانه و قطع چک‌کردن ایمیل بعد از ساعت ۱۰ شب، خواب‌گردی‌اش قطع شد.
🧳 ۴. افرادی که اخیراً دچار بی‌خوابی، جت‌لگ یا تغییر شیفت کاری شدن
🔃 تغییر ناگهانی در چرخه خواب–بیداری، مثل سفرهای طولانی‌مدت (جت‌لگ)، شب‌کاری یا حتی مطالعه تا دیر وقت، می‌تونه ساختار خواب رو به‌هم بزنه.
🔍 مغز در این شرایط، بین مرحله‌ی خواب عمیق و بیداری گیر می‌افته، و نتیجه؟ خوابگردی!
🎯 توصیه: بازگرداندن تدریجی ساعت خواب، استفاده از نور طبیعی صبحگاهی، و کاهش محرک‌ها قبل خواب (قهوه، صفحه‌نمایش‌ها)
🛑 خطرات خوابگردی چیست؟ | این شوخی نیست! 😰
برخلاف فیلم‌ها که خوابگردی رو یه پدیده بانمک نشون می‌دن، واقعیت می‌تونه ترسناک باشه!
🚨 خطرات رایج خوابگردی:
❗ افتادن از پله یا بالکن
❗ باز کردن درب خروجی و خروج از خانه در سرمای شب
❗ روشن کردن اجاق گاز یا لوازم برقی
❗ بریدگی با اشیای تیز یا شیشه
❗ رانندگی در خواب (بله! حتی پشت فرمون نشستن!)
❗ افتادن در آب، استخر یا وان
❗ ترسوندن اعضای خانواده، به‌خصوص بچه‌ها
📍 داستان واقعی:
«حمیده، مادر سه کودک از مشهد»، تعریف می‌کنه: «شوهرم یه شب تو خواب لباس پوشید و رفت تو کوچه دنبال سگ خیالی‌ای که فکر می‌کرد گم شده! بعد از اون همه در و پنجره‌ها قفل امنیتی شدن.»
🧪 تفاوت خوابگردی با اختلالات مشابه | گم نکنید!
| 🛌 اختلال | 🤔 تفاوت کلیدی |
|---|---|
| کابوس | فرد معمولاً بیدار می‌شه و محتوای خواب رو به‌وضوح یادشه |
| وحشت شبانه | معمولاً با جیغ، عرق، و چشم باز ولی بدون حرکت پیچیده |
| صرع شبانه | حمله‌های ناگهانی، لرزش‌های غیرارادی، گاهی با بیهوشی |
| REM Behavior Disorder | در خواب REM، فرد حرکات خشونت‌آمیز داره (مثل لگد زدن)، معمولاً در مردان بالای ۵۰ سال |
📌 خوابگردی معمولاً در مرحله خواب عمیق non-REM اتفاق می‌افته؛ و برعکس REM Behavior Disorder، در اون فرد ناآگاه و ناتوان در به‌یاد آوردن رفتارش هست.
🛏️ ۷ راهکار کاربردی برای کنترل و درمان خوابگردی 🌿✅
1️⃣ ساعت خواب منظم و محیط خواب آرام (بدون نور، صدا یا تلویزیون)
2️⃣ کاهش اضطراب با تکنیک‌هایی مثل نفس عمیق، آروماتراپی، موسیقی ملایم
3️⃣ درمان اختلالات زمینه‌ای با مشاوره یا بررسی خواب تخصصی
4️⃣ حذف وسایل خطرناک از اطراف تخت (چاقو، آینه، بخاری برقی)
5️⃣ قفل کودک برای درها و پنجره‌ها، به‌خصوص برای کودکان خواب‌گرد
6️⃣ اجتناب از مصرف الکل و داروهای آرام‌بخش بدون نسخه
7️⃣ تست خواب شبانه (پلی‌سومنوگرافی) در مراکز خواب برای تشخیص دقیق
📖 افسانه یا واقعیت؟ | وقت رسوا کردن باورهای اشتباه!
❌ افسانه: اگه کسی که داره خوابگردی می‌کنه رو بیدار کنی، سکته می‌کنه!
✅ واقعیت: نه! فقط ممکنه مبهوت یا گیج بشه. در صورت خطر، بهتره با آرامش و نرمی بیدارش کنید.
❌ افسانه: فقط بچه‌ها خوابگردی می‌کنن، بزرگترها نه!
✅ واقعیت: بزرگسالان هم، به‌خصوص در استرس یا با اختلالات خواب، به‌راحتی دچار خوابگردی می‌شن.
❌ افسانه: خواب‌گردها حتماً چشم‌هاشون بسته‌ست.
✅ واقعیت: بیشتر اوقات چشم‌هاشون بازه، ولی حالت بی‌روح و خیره داره.
🌍 عجیب‌ترین‌ها در مورد راه رفتن در خواب!
مردی در کانادا، در خواب از خانه خارج شد، ماشین رو روشن کرد و ۳۰ کیلومتر رانندگی کرد – صبح در یک پمپ بنزین بیدار شد! 😲
زنی در آمریکا هر شب در خواب نقاشی می‌کشید و صبح با آثار جدیدش روبه‌رو می‌شد؛ آثارش بعداً فروخته شدن! 🎨
نوجوانی در مشهد در خواب رفته بود پشت‌بام و شروع به “رفتن به نماز جماعت” کرده بود، با اذان بیدار شد و فهمید هنوز سحری نخورده! 😅
💬 نظرات واقعی مردم درباره «راه رفتن در خواب و علت آن» از سراسر جهان
📍 الهام، ۳۱ ساله، از شهرری: «دخترم هر وقت تب داره، نیمه‌شب بلند می‌شه و با چشم باز راه می‌ره. اولش ترسیدم ولی دکتر گفت طبیعیه. الان فقط هوامو دارم.»
📍 بهزاد، پرستار از بندرعباس: «من وقتی شیفت شب دارم و بعدش استراحت ناقص دارم، هم خوابگردی دارم، هم خواب می‌بینم دارم راه می‌رم!»
📍 نیما، ۴۲ ساله از لندن: «زمانی که پدرم فوت کرد، مدتی خواب‌گرد می‌شدم. بعد از چند جلسه مشاوره، کاملاً متوقف شد.»
📍 آنا، ۲۴ ساله از برلین: «دوستم تو خواب تلفن جواب می‌ده و با مشتری‌هاش حرف می‌زنه. انگار هنوز تو شیفت کارشه!»
📍 مینا، معلم از تبریز: «وقتی همسرم استرس کاری زیاد داره، شب‌ها بی‌اختیار راه می‌ره. الان با مدیتیشن و ماساژ شبونه کنترلش کردیم.»
📍 حمید، دانشجوی روانشناسی از اصفهان: «یه شب در خواب رفتم کتابخونه خوابگاه، برگشتم تو تختم، صبح بیدار شدم کتاب تو بغلم بود!»
📍 سحر، دانش‌آموز دبیرستانی از تهران: «اولین بار که خواهرم رو دیدم تو خواب داره جوراب می‌پوشه، جیغ زدم! الان عادت کردم.»
📍 یعقوب، ۵۹ ساله از رشت: «تو بچگی خیلی خواب‌گرد بودم. بزرگ‌تر که شدم، رفت. ولی الان نوه‌م همون کارای منو می‌کنه! ژنتیک خالصه.»
🔍 جمع‌بندی دکتر مصطفی امیری
راه رفتن در خواب، یک اختلال جدی اما درمان‌پذیره.
با شناخت درست، سبک زندگی سالم، و در صورت نیاز درمان تخصصی، می‌شه این رفتار غیرعادی رو کنترل یا حذف کرد.
در کلینیک مغز و اعصاب و روان دکتر مصطفی امیری، ما با تست‌های دقیق خواب، بررسی مغزی، روان‌درمانی و آموزش خانواده، به شما کمک می‌کنیم تا با خیال راحت بخوابید… حتی اگه گاهی تو خواب بلند بشید! 😄💤
